Ερωτικός Πάμπλο Νερούντα και η Δανάη Στρατηγοπούλου

Πάμπλο Νερούντα Δανάη Στρατηγοπούλου 1966 http://photo.kathimerini.gr/kathnews/photos/04-07-04/04-07-04_1283018_31.jpg

Ο Πάμπλο Νερούντα
 (Νεφταλί Ρικάρντο Ρέγιες Μπασοάλτο 1904-1973 από καρκίνο ή δολοφονία;) είναι μάλλον ο πιο δημοφιλής ισπανόφωνος ποιητής της εποχής μας. Για τη ζωή και το έργο του, γράφονται πολλά, αφού εκατόν και βάλε χρόνια μετά τη γέννηση του τα πονήματα του παραμένουν αγαπημένα. Στο ακόλουθο ποστ δεν θα υπάρχει ούτε αναφορά στο πολιτικοποιημένο έργο του,ούτε στην ερωτική του ζωή-ίσως να έπρεπε;-ούτε και στη μελοποίηση του από τον Μίκη Θεοδωράκη.
 Παρουσίαση της μικρής συλλογής των νεανικών του ερωτικών ποιημάτων καθώς και μια αναφορά στην Δανάη Στρατηγοπούλου,που υπήρξε φίλη και συνεργάτις του "Ομήρου του 20ου αιώνα" όπως αποκαλούσε τον ποιητή.

. . .

Ένα λεπτεπίλεπτο βιβλιαράκι με ερωτικά ποιήματα η έκδοση που ξαπλώνει στην τσάντα μου. Βέβαια η τσάντα έμεινε στο σπίτι σήμερα,μαζί της και το βιβλιαράκι.

Μικροσκοπικό και κάπου κοντά στο ταμείο του βιβλιοπωλείου, θέση για παιχνιδάκια και καρτούλες ή αυτά τα βιβλιαράκια με τις 365 καλημέρες. Τώρα τί έκαναν οι αναστεναγμοί του Πάμπλο Νερούδα εκεί κοντά, θα σε γελάσω.

Το μετροφύλισσα, στ'αριστερά τα ισπανικά, στα δεξιά η ελληνική μετάφραση. Αντικρυστά αντικρυστά δυο μελωδίες να χορεύουν τις λέξεις του ποιητή. Έρωτας!
Από τότε συνοδεύει σχεδόν καθημερινά την διαδρομή του μετρό, ηρεμεί τα απογεύματα της επιστροφής κυρίως. Ζεσταίνει τη λογική. Ξέρεις πόσο παγωμένη μπορεί να γίνει η τελευταία!

Η πρώτη έκδοση του βιβλίου κυκλοφόρησε μετά από αρκετά προβλήματα  το 1924, με τίτλο "Ποιήματα μιας γυναίκας κι ενός άνδρα" και δέχθηκε το μένος των κριτικών, που βρήκαν τον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής εξέφρασε πόνο κι απελπισία "πολύ ρητορικό κι εγκεφαλικό". Τί να πεις σε ανθρώπους άηχους; Προσπάθησε ο νεότατος Νερούντα με αρθρογραφία να υπερασπιστεί τα πονήματά του. Δεν γνωρίζω τον λόγο που το έκανε. Πάντως  η διαχρονικότητα του ερωτισμού του κέρδισε την οποιαδήποτε κριτική.
Ενενήντα χρόνια αργότερα, τα νεανικά ποιήματα του Νερούντα,έχουν κυκλοφορήσει σε εκατομμύρια αντίτυπα,ξεπερνώντας μάλιστα σε πωλήσεις πολλά "κλασσικά" μυθιστορήματα.

Η δυναμική που γεννάει ο ερωτισμός του ίσως να οφείλεται στα ακόλουθα:

•  Ταξίδευε από παιδί. Συνεχή ερεθίσματα, εναλλαγή τοπίων,επαφών,εγρήγορση.
• Δεν γνώρισε ποτέ τη μητέρα του, αφού αυτή πέθανε ένα μήνα μετά τη γέννηση του ενώ η κόρη του από τον πρώτου του γάμο πέθανε σε ηλικία 8 χρονών.
• Η ανάγκη των ανθρώπων που βαδίζουν μεταξύ πραγματικότητας και ονείρων για ελευθερία.
• Παντρεύτηκε 3 φορές,ποιά μούσα του ερωτεύτηκε περισσότερο δεν ξέρω αν έχει σημασία. Άλλωστε ο έρωτας ανήκει εξολοκλήρου σε αυτόν που τον βιώνει. Η ύπαρξη της Μούσας χάνει τη δυναμική της σαν στεγνώσει η έμπνευση και το μελάνι. Παύση.Ξανά από την αρχή.Μέχρι να στεγνώσει κι ο έρωτας. Εναλλαγή τοπίου,είτε είναι αυτό ξένο σώμα είτε όχι. Πώς αλλιώς θα μείνεις "αιώνια ερωτευμένος";

Στη σκηνή τώρα κάποιοι από τους ερωτικούς του στίχους:

ΠΑΝΤΑ

Για πριν από μένα

δεν νιώθω ζήλια.

Έλα μ' έναν άντρα

στην πλάτη,

έλα μ' εκατό άντρες στα μαλλιά σου,

έλα με χίλιους άντρες ανάμεσα στα στήθη και στα πόδια σου,

έλα σαν ποτάμι

γεμάτο πνιγμένους

που συναντά μανιασμένο τη θάλασσα,

τον αιώνιο αφρό, τον καιρό!

Φέρ' τους όλους

εκεί όπου εγώ σε περιμένω:

πάντα θα είμαστε μόνοι,

πάντα θα είμαστε εσύ κι εγώ 

μόνοι πάνω στη γη,

τη ζωή να πάρουμε απ' την αρχή!

 ...

Για την καρδιά μου

Για την καρδιά μου αρκεί το στήθος σου,

για την ελευθερία σου αρκούν τα φτερά μου.

Απ' το δικό σου στόμα φτάνουν ως τον ουρανό

όσα κοιμούνταν στην ψυχή σου μέσα.

Μέσα σου στέκει το ξεγέλασμα της κάθε μέρας

Έρχεσαι σαν τη δροσιά πάνω στα στόματα των λουλουδιών.

Στέλνει στα καταχθόνια τους ορίζοντες η απουσία σου.

Στους αιώνες των αιώνων αλαργεύοντας σαν της θάλασσας τα κύματα.

Και είπα τότε πως τραγούδαγες στον άνεμο

ωσάν τα πεύκα και ωσάν τα κατάρτια των πλοίων.

Σαν πεύκο είσαι εσύ και σαν κατάρτι πανύψηλη και αμίλητη.

Και ξαφνικά μελαγχολείς, σαν επιβάτης σε μπάρκο.

Φιλόξενη, ανοιχτόκαρδη σα δρόμος παλιός.

Σε κατοικούν φωνές και αντίλαλοι της νοσταλγίας.

Ξυπνάω εγώ, και τότε, κάπου, κάπου, αποδημούνε τα πουλιά

που κοιμούνταν στην ψυχή σου μέσα.

 

 ...

Μ' αρέσει άμα σωπαίνεις

Μ' αρέσει άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία

κι ενώ μεν απ' τα πέρατα με ακούς,

η φωνή μου εμένα δε σε φτάνει.

Μου φαίνεται ακόμα ότι τα μάτια μου σε σκεπάζουν πετώντας

κι ότι ένα φιλί, μου φαίνεται,

στα χείλη σου τη σφραγίδα του βάνει.

Κι όπως τα πράγματα όλα ποτισμένα είναι από την ψυχή μου,

έτσι αναδύεσαι κι εσύ μες απ' τα πράγματα,

ποτισμένη απ' τη δική μου ψυχή.

Του ονείρου πεταλούδα, της ψυχής μου εσύ της μοιάζεις έτσι,

σαν όπως μοιάζεις και στη λέξη μελαγχολία, καθώς ηχεί.

Μ' αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν ξενιτιά.

Κι άμα κλαις μου αρέσεις,

απ' την κούνια σου πεταλούδα μικρή μου εσύ.

Κι ενώ μεν απ' τα πέρατα με ακούς,

η φωνή μου εμένα δεν μπορεί να σ' αγγίξει:

Άσε με τώρα να βυθιστώ κι εγώ σωπαίνοντας

μες στη δική σου σιωπή.

Άσε με τώρα να σου μιλήσω κι εγώ με τη σιωπή

τη δικιά σου

που είναι απέριττη σα δαχτυλίδι αρραβώνων

και που λάμπει σαν αστραπή.

Είσαι όμοια η νύχτα, αγάπη μου,

η νύχτα που κατηφορίζει έναστρη.

Απόμακρη και τόση δα κι απ' αστέρια φτιαγμένη

είναι η δικιά σου σιωπή.

Μ' αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία.

Μακρινή κι απαρηγόρητη, σα να σε σκέπασε χώμα.

Μια λέξη μόνο αν πεις, ένα χαμόγελο - μου αρκεί

για να πανηγυρίσω που είσαι εδώ κοντά μου ακόμα.

...

Μέσα σου η γη

Μικρό μου
τριαντάφυλλο,
ρόδο μου μικρό,
κάποιες φορές,
μικροσκοπικό κι ολόγυμνο,
μοιάζεις
ότι στο χέρι μου
χωράς,
κι ότι στη χούφτα μου θα σε κλείσω
και θα σε φέρω στο στόμα μου,
όμως
ξαφνικά
τα πόδια μου ακουμπάνε τα πόδια σου και το στόμα μου τα χείλη σου,
έχεις μεγαλώσει,
ψηλώνουν οι ώμοι σου σαν δύο λόφοι,
τα στήθη σου περιδιαβαίνουν το στήθος μου,
το χέρι μου ίσα που καταφέρνει ν’ αγκαλιάσει τη λεπτή
γραμμή από τη νέο φεγγάρι της μέσης σου :
στον έρωτα σαν το νερό της θάλασσας έχεις λυθεί :
κοιτώ τα πιο μεγάλα μάτια του ουρανού
και σκύβω στο στόμα σου για να φιλήσω τη γη.

Δανάη Στρατηγοπούλου (1912-2009)

Έχοντας διαβάσει λίγους στίχους του Νερούντα στην εφηβεία, προσπέρασα το όνομα της μεταφράστριας τους,Δανάης Στρατηγοπούλου, που γνώριζα ως μια "παμπάλαιη" Ελληνίδα τραγουδίστρια, ερμηνεύτρια τραγουδιών του Αττίκ. Δεν θυμάμαι αλλά πιθανόν να το πέρασα και για συνωνυμία.
Δυστυχώς δεν μπόρεσα ακόμη να εμβαθύνω στη δισκοβιβλιογραφία της Στρατηγοπούλου μα  βιαστικές ματιές στο διαδύχτιο  παρουσιάζουν το έργο της στην Ελλάδα αλλά και στη δεύτερη πατρίδα της,την Χιλή.
Η "δασκάλα"Δανάη θα έπρεπε ν'αποτελεί Υπόδειγμα κάθε Ελληνίδας και σίγουρα μέρος της διδαχτικής ύλης των σχολείων μας (Αν όμως ισχύει κάτι τέτοιο απολογούμαι για το λάθος). Πρωτοξεκίνησε με τη δημοσιογραφία,συνέχισε με τη Μουσική, τη Συγγραφή. Δίδαξε Ελληνική Λαογραφία στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο, μετέφρασε ισπανόφωνα έργα στα ελληνικά, μετέφερε ελληνικά δημοτικά τραγούδια στα ισπανικά. Βοήθησε στη μετάφραση της  Οδύσσειας του Ν.Καζαντζάκη στα ισπανικά. Πάντρεψε τους δύο κόσμους της. Υπήρξε όμως πάντα μουσικός, συνθέτοντας κι ερμηνεύοντας τραγούδια, διδάσκοντας φωνητική σε πολλά ωδεία.
Μελοποιήσε και μετέφρασε Πάμπλο Νερούντα πριν αυτός βραβευτεί με το Νόμπελ το 1971. Σε συνέντευξη του 2002 η Δανάη Στρατηγοπούλου αναφέρει πως αυτή πρώτη έγραψε μουσική για τους στίχους του ποιητή.


ΥΓ:το ποστ ήθελε αρχικώς να παρουσιάσει ένα θραύσμα των ερωτικών ποιημάτων του Χιλιανού ποιητή. Στην πορεία,ανακαλύπτοντας όλο και περισσότερα για τη Δανάη Στρατηγοπούλου, το ποστ πήρε 2-3 στροφές που δεν ήταν χαρτογραφημένες στο GPS του. Δεν απολογούμαι διότι αξίζε η ανακάλυψη αυτής εδώ της συνέντευξης,όπου η 90χρονη Δανάη δίνει γλυκά μαθήματα πνευματικής διαύγειας.
Παραθέτω το 2ο απόσπασμα από το βίντεο,όπου προς το τέλος υπάρχει αναφορά στη σχέση της Στρατηγοπούλου με τον Πάμπλο Νερούντα.